De roeping om de eenzaamheid van de scheiding te dragen

Verschenen in POSITIEF nr. 454 – SEPTEMBER 2015

Laten wij veronderstellen dat het ergste binnen het echtpaar al gebeurd is. Er zijn meerdere pogingen tot verzoening geweest. Misschien heeft men niet alle vermogens van de natuur en de genade benut, maar op menselijk vlak zit men vast. Wat te doen? Sommigen beslissen om de nieuwe situatie van de scheiding of de echtscheiding te dragen. Anderen overwegen om 'hun leven te herbeginnen'. Wat is het meest conform met het Evangelie?
 
Jezus is heel duidelijk op dat vlak: 'Wie zijn vrouw verstoot en met een ander trouwt, pleegt echtbreuk tegenover haar, en als zij haar man verstoot en met een ander trouwt, pleegt zij echtbreuk' (Mc 10, 11-12) [In de paralleltekst van Mt 5, 32 is sprake van een uitzondering voor het geval van 'porneia'. De meeste exegeten menen dat dit woord op irreguliere echtparen slaat (incest, bloedverwantschap, samenwonen). Ze kunnen ontbonden worden omdat het geen echte 'huwelijken' zijn.] Wie christelijk huwt, doet de belofte zijn partner 'in de Heer' en op 'zijn' wijze te beminnen; hij of zij engageert zich om de partner trouw te blijven zelfs indien deze ontrouw is, naar het beeld van de Heer die ons nooit verlaat, ondanks onze ontrouw. (cfr. 2 Tim 2,13) Als we zeggen dat de onschuldige echtgenoot het recht heeft om zijn of haar leven te herbeginnen omdat de andere hem verraden heeft, zeggen we iets redelijks op menselijk vlak, maar de dwaasheid van het Evangelie is er niet terug te vinden. Nee, het is niet niets om zich te engageren om te beminnen zoals de Heer bemint! Vandaar het belang van de huwelijksvoorbereiding en het ontraden van overhaaste sacramentele huwelijken.
 
Maar dan bevoorrecht de Heer toch koppels die zonder een verbintenis samenleven of louter burgerlijk getrouwd zijn? Zij kunnen van elkaar scheiden en daarna een nieuw huwelijk sluiten, en bovendien in de Kerk. Dat is waar, al kan men zich vragen stellen bij de ernst van de sacramentele verbintenis die vertrekt van een dergelijke berekening. In het algemeen hebben diegenen die hun plicht niet vervullen op korte termijn voordelen vergeleken met diegenen die dat wel doen. Maar ligt de sleutel van het ware geluk niet op lange termijn? Jezus verwittigt ons: 'Als iemand achter Mij aan wil komen, laat hij dan met zichzelf breken, zijn kruis opnemen en Mij volgen. Want wie zijn leven wil redden, zal het verliezen. Wie zijn leven verliest vanwege Mij, zal het vinden'. (Mt 16, 24-25)
 
Dat is harde taal, maar die moet geplaatst worden binnen de echte spirituele 'overbelasting' die Jezus van zijn leerlingen vraagt. Nooit zal iemand zoveel van ons hart geëist hebben: 'Jullie zullen onverdeeld goed zijn, zoals jullie hemelse Vader onverdeeld goed is'. (Mt 5, 48) Als Jezus zou gezegd hebben: 'Jullie zullen volmaakt zijn voor zover jullie menselijke natuur het toelaat', zou dat redelijk geweest zijn, maar integendeel: 'Heb elkaar lief zoals Ik jullie heb liefgehad'. (Joh 15, 12)
 
Een groot deel van de Bergrede bestaat trouwens uit tegenstellingen tussen de redelijke voorschriften van de Joodse Wet en de dwaze eisen van Jezus: 'Jullie hebben gehoord dat gezegd werd: 'Pleeg geen overspel.' En ik zeg zelfs: iedereen die naar een vrouw kijkt en haar begeert, heeft in zijn hart al overspel met haar gepleegd' (Mt 5, 27-28), enzovoort! De taal van Jezus is zo scherp dat de leerlingen die het horen, schrikken en opwerpen: 'Als het met de verhouding tussen man en vrouw zo gesteld is, kun je maar beter niet trouwen'. (Mt 19, 10)
 
De zachtmoedigheid van de barmhartigheid
en de eisen van de trouw
 
Men kan zich afvragen waar Jezus' barmhartigheid te vinden is in deze zaak. Is Jezus niet diegene die zondaars ontvangt (cfr. Lc 15, 2), de overspelige vrouw er weer bovenop helpt (cfr. Joh 8, 2-11) en tot de hele mensheid zegt: 'Kom allen naar Mij toe die afgemat en belast zijn, en Ik zal u rust geven? (Mt 11, 28) Ja, de barmhartigheid is wel degelijk aanwezig in het Evangelie. Maar nooit maskeert zij de eisen van de heiligheid: 'Denk niet dat Ik gekomen ben om de Wet of de Profeten op te heffen. Ik ben niet gekomen om ze op te heffen, maar om ze te vervullen. ( ... ) Want Ik zeg jullie: als jullie gerechtigheid niet méér betekent dan die van de schriftgeleerden en farizeeën, zul je het koninkrijk der hemelen zeker niet binnengaan'. (Mt 5, 17.20)
 
De oneindige barmhartigheid van Jezus is er niet om het kwade te verontschuldigen of te rechtvaardigen; ze is er om de berouwvolle zondaar te verwelkomen om hen een nieuw leven aan te bieden. Zo verwelkomt hij de overspelige vrouw. Hij veroordeelt haar niet, maar zijn barmhartigheid betekent niet dat hij haar gedrag zegent. Jezus voegt er integendeel aan toe: 'Ga nu maar en zondig voortaan niet meer'. (Joh 8, 11)
 
De pastoraal van de Kerk moet zich laten inspireren door die van Jezus. Zij moet zich ontvankelijk tonen voor diegenen die zich in een incorrecte situatie bevinden, maar zonder ooit de inspanning van de bekering af te raden. Op dezelfde manier zal men binnen de diocesane gezinspastoraal met een groot hart heel ver gaan om hertrouwde gescheidenen te verwelkomen, maar zonder dat die onmisbare pastoraal van de barmhartigheid mensen ontmoedigt die proberen trouw te blijven aan een echtgenoot van wie zij gescheiden leven. 
 
Trouw blijven aan wie ons verraden heeft
 
Als u gescheiden bent, is inderdaad het eerste dat de Heer van u vraagt uw situatie en uw eenzaamheid te aanvaarden, veeleer dan uw leven te willen herbeginnen door een nieuwe relatie aan te gaan. En dit ook als u meent dat alle schuld ligt bij de echtgenoot die u in de steek heeft gelaten. Enkel zo kan u beminnen naar het beeld van Jezus, die ons trouw bemint zelfs als wij Hem verraden hebben.
 
Die roep tot absolute trouw kan utopisch lijken, zoals trouwens een groot deel van de moraal utopisch is. De naaste beminnen zoals zichzelf en zelfs zijn vijanden, het onrecht ondergaan in plaats van het te plegen, enzovoort: zijn dat allemaal geen utopische eisen? Zij zijn nochtans onuitwisbaar ingeschreven in de moraal van het Nieuwe Testament.
 
Jezus komt zelf uw eenzaamheid dragen
 
Dit punt is cruciaal: Jezus vraagt nooit iets van ons zonder het eerst zelf te doen en zonder het in het eigenste hart van onze zwakheid zelf te beleven. Hijzelf voelde zich in zijn lijden heel alleen, verlaten door allen, zelfs door zijn leerlingen. 'Ze lieten Hem allemaal in de steek en vluchtten weg', noteert Marcus. (14, 50) Petrus verloochent Hem bij een dienstmeid. De menigte die hem enthousiast gevolgd was, vraagt nu zijn dood. Zelfs zijn Vader laat hem schijnbaar alleen. In zijn doodstrijd slaakt Jezus drie keer een kreet om hulp naar die God van wie Hij zei de welbeminde Zoon te zijn: 'Vader, voor u is alles mogelijk, neem deze beker van mij weg. Maar laat niet gebeuren wat ik wil, maar wat u wilt'. (Mc 14, 36) Maar Hij krijgt geen enkel antwoord En ondertussen slapen de apostelen. Jezus sterft in extreme eenzaamheid, omringd door rovers die Hem uitschelden. De angst doet Hem de kreet slaken die zoveel indruk heeft gemaakt dat hij in de oorspronkelijke taal is weergegeven: 'Mijn God, mijn God, waarom hebt Gij mij verlaten?' (Mc 15, 34)
 
Jezus sterft alleen, maar Hij blijft trouw tot het einde. Trouw aan zijn Vader die zwijgt en Hem alleen laat: Vader in uw handen beveel Ik mijn geest'. (Lc 23, 46) Trouw aan de leerlingen die hem verlaten hebben: 'Dat is je Moeder'. (Joh 19, 27) Trouw aan de oversten van het volk en aan zijn beulen: 'Vader, vergeef het hun, want ze weten niet wat ze doen'. (Lc 23, 34) Trouw aan zijn lotgenoten in het lijden: 'Ik beloof je, vandaag nog zul je bij Mij zijn in het paradijs'. (Lc 23, 43).
 
We moeten mediteren over deze eenzaamheid en trouw van Jezus, door allen verlaten en allen vergevend. Zelfs op de moeilijkste momenten van ons eigen leven nodigt Hij ons uit tot dezelfde houding: vergeving, trouw, aanvaarde eenzaamheid. Wees er zeker van: Hij vraagt dit niet 'van bovenaf' van u, zwevend boven uw ellende. Hij komt in u beleven wat Hij van u vraagt. Want 'Jezus is aan het lijden tot het einde van de wereld' (Pascal). Het is met Hem, die uw Simon van Cyrene wordt, dat u de eenzaamheid die Hij van u vraagt zal beleven.
 
Dit kan u menselijkerwijze onmogelijk lijken en in veel gevallen is het dat ook. Maar, zo verwittigt Jezus ons, voor God is alles mogelijk.
En met Jezus zeker. Dat is wat Hij antwoordt aan de verbijsterde leerlingen over een andere eis, die gaat over rijkdom en bezit: 'Daar schrokken ze nog meer van en ze zeiden tegen elkaar: 'Wie kan er dan nog gered worden?' Jezus keek hen aan en zei: 'Bij de mensen kan dat niet, maar bij God wel, want bij God kan alles'. (Mc 10, 26-27)
 
Het is duidelijk dat een dergelijke, soms heroïsche trouw enkel mogelijk is in een levende band met Jezus, wat een intens gebed veronderstelt en het beroep op de sacramenten, in het bijzonder de vergeving en de eucharistie. Zo heb ik al gescheiden mensen horen getuigen over de grote hulp die zij vonden in de eucharistische aanbidding. Zij beleven deze verlengde blootstelling aan de uitstraling van het hart van Christus als een soort geestelijke therapie, die het gewonde hart geneest en die hen concreet openbaart hoezeer hun eenzaamheid bewoond en bevrucht wordt door de liefde van Christus, die des te meer verlangt hen te verwennen omdat hun menselijke liefde verraden of gekwetst werd. Ook daar, in dat verlengd gebed, wordt duidelijk dat de Passie drager is van de Verrijzenis.
 
Onmisbare steun van broeders en zusters in het geloof
 
Het is ook duidelijk dat dergelijke trouw alleen mogelijk is met de steun van broeders en zusters in het geloof. Te veel christenen die geconfronteerd werden met het drama van een scheiding of die verlaten zijn door een partner, worden aan hun lot overgelaten. Men kan de eenzaamheid niet alleen dragen. Eenzaamheid mag in geen geval vereenzaming zijn! Een gekwetste echtgenoot kan de eenzaamheid enkel in trouw beleven als men niet alleen staat. Men kan die slechts beleven, voor Jezus, met Jezus en met broeders en zusters die een teken zijn van de nabijheid van de Heer.
 
Christelijke gemeenschappen moeten bijgevolg geïnspireerd zijn om hun broeders en zusters te steunen die de evangelische keuze maken hun trouw te beleven ondanks de scheiding. Vandaar het belang van gemeenschappen - zoals de 'Communion Notre-Dame de l'Alliance' - die speciaal zijn opgericht om christenen die zich in die situatie bevinden, op spiritueel vlak bij te staan en hen te helpen uit liefde 'ja' te zeggen en de vreugde te beleven in de beproeving. Maar ook los van dit soort verenigingen kunnen mensen die alleen zijn achtergebleven grote hulp vinden in de zorg voor hun kinderen, in hun professionéle verantwoordelijkheden en in alle sociale relaties die hen voor anderen en God openen, op voorwaarde dat men er broederlijke steun ervaart.
 
Op die manier kan, doorheen en tegen alles in, de hoop groeien die voorkomt uit het verheerlijkt kruis. Het is niet voor niets dat onze God zijn doodstrijd doormaakte in de duisternis. Het is niet voor niets dat Jezus verlaten gestorven is. Zelfs na zijn dood, toen alles al volbracht was, werd Hem een laatste wonde toegebracht en werd zijn hart doorstoken. En uit die laatste wonde vloeide een klein straaltje bloed en water. Zo begon al het nieuwe leven; dit was al de paasvreugde die door de dood heen sijpelde, vanuit de afgrond waarin alles verloren leek. Onze broeders en zusters die door echtbreuk getroffen zijn, hebben nood aan een dergelijke bron waaraan ze zich kunnen laven.
 
De vreugde van een nieuwe en vruchtbare eenheid
 
Er is een kruis in de aanvaarde eenzaamheid. Daar waar het kruis van Jezus te vinden is, bloeit ook de vreugde. Wie zich engageert voor de evangelische trouw aan de afwezige echtgenoot zal de aanwezigheid van de verrezen Jezus ervaren. Die zal ervaren wat met Maria Magdalena gebeurde op de dag van Pasen, terwijl ze hopeloos stond te schreien aan het lege graf. (cfr. Joh 20, 11-18) Jezus trok haar uit haar verbittering door haar bij haar naam te noemen en haar zijn aanwezigheid, die tot dan verborgen was, te openbaren. Binnen die blik van Jezus verandert alles. Voorbij elk dolorisme wordt het lijden dat bewoond wordt door de liefde van de Heer een plaats van een nieuw verbond. Het is alsof de Heer ons in de woestijn tegemoet komt om tot ons hart te spreken. (cfr. Hos 2, 16) Zo getuigen mensen die deze beproeving hebben meegemaakt. Als zoveel gescheiden christenen onmiddellijk een nieuwe partner zoeken, is dat niet omdat niemand hen gezegd heeft dat Jezus hen waarachtig kan vervullen met de tederheid van de Vader en hen zelfs de genade kan verlenen om voor hun kinderen het beeld van God te zijn, tegelijk vader en moeder? Ja, Jezus lijdt met ons tot het einde van de wereld, maar door naar zijn gelaat te kijken en ons door Hem te laten aankijken, ontdekken we al de vreugde van Pasen.
 
En als de Vader ziet dat we uit liefde de weg van trouw bewandelen, is zijn vreugde zo groot dat Hij ons de vruchtbaarheid ervan laat inzien. Elke aanvaarde zelfverloochening om trouw te blijven wordt een offer dat onmiddellijk door God wordt aanvaard opdat het huwelijkssacrament beter geëerbiedigd wordt, opdat meer gescheiden mensen de barmhartigheid van de Vader zouden hervinden en 'ja' zouden zeggen tegen Hem. Zo zal men inzien dat, door niet bij een derde persoon echtelijke tederheid te zoeken, dit offer niet verloren is. Als dat offer wordt toevertrouwd aan het hart van de Vader 'die in het verborgene ziet' (cfr. Mt 6, 4), zal het helpen om genezing te verkrijgen van een koppel in moeilijkheden zodat het, eveneens steunend op de gave van de Heer, samen durft blijven in goede en kwade dagen. Nee, van wat in gemeenschap met de Heer wordt beleefd, gaat niets verloren! Zelfs als we naar ziel en lichaam gewond zijn, zelfs als we voor het leven gekwetst zijn, biedt Gods liefde ons hart een nieuwe gemeenschap aan en ons leven een nieuwe vruchtbaarheid. Voor Hem is niets volledig verloren.
 
+ André-Jozef Léonard
Aartsbisschop van Mechelen-Brussel
 
Dit artikel verscheen ook in "Pastoralia", nr. 6.