Interpretatie van de teksten van het Vaticaans Concilie Il

Verschenen in POSITIEF nr. 474 – SEPTEMBER 2017


​Hierna verklaar ik beknopt de door de synode van 1985 vooropgestelde principes voor de interpretatie van de teksten.
 
1. De theologische interpretatie van de conciliaire doctrine moet alle documenten in zichzelf en in hun nauw onderling verband aandachtig bekijken, zodat de integrale betekenis van de bevestigingen van de Raad - vaak zeer complex - begrepen en uitgedrukt kan worden.
 
2. De vier "grondwetten" (constituties) van de Raad (de liturgie, de Kerk, de openbaring en de Kerk in de moderne wereld) zijn de uitleggende sleutel tot de andere documenten - namelijk de negen decreten van de Raad en drie verklaringen.
 
3. De pastorale inbreng van de documenten hoeft niet gescheiden te worden van of in tegenstelling te zijn tot hun leerinhoud.
 
4. Er kan geen tegenstelling worden gemaakt tussen de geest en de letter van Vaticaan ll.
 
5. De Raad moet worden geïnterpreteerd in voortzetting met de grote traditie van de Kerk, met inbegrip van eerdere raden. De Kerk is één en dezelfde in alle concilies.
 
6. Vaticaan Il moet geaccepteerd worden om de problemen van onze eigen dag te verlichten.
 
De uitlegkundige norm van de eerste en tweede principes is tweeledig: één, intratekstualiteit, waardoor de betekenis van een bepaalde passage binnen de context van het gehele document wordt geïnterpreteerd; en twee, intertekstualiteit, waardoor er een specifiek document wordt geïnterpreteerd in het kader van gehele inhoud van documenten, met bijzondere aandacht voor de gezaghebbende prioriteit van de constituties. Het derde principe verzekert de eenheid en de onderlinge afhankelijkheid van de doctrinaire en pastorale dimensies van de conciliedocumenten.
 
Dit derde principe is bijzonder belangrijk vandaag, waar sommige katholieke theologen, zoals Gaillardetz en Christoph Theobald, S.J., een zogenaamde 'pastorale oriëntatie van de leer' vooropzetten. Die oriëntatie is historicist in perspectief. Het doet het dogmatisch onderscheid van onveranderlijke waarheid en haar formuleringen in een historische context ineenstorten, waardoor daarmee, zoals Theobald het stelt, " afhankelijk van onderlinge herinterpretatie van de situatie van degenen aan wie deze leer wordt overgedragen"
 
Deze historische ommekeer in een pastoraal georiënteerd model van leerstellige verandering resulteert in een model waarin zowel de waarheid zelf als haar formuleringen onderhevig zijn aan hervorming en voortdurende herinterpretatie en hercontextualisatie.
 
Dit model van eeuwige uitlegkunde is zodanig dat, zoals Gaillardetz zegt, "de leer verandert wanneer pastorale contexten verschuiven en nieuwe inzichten verschijnen [omdat] bepaalde leerstellige formuleringen niet langer meer de reddende boodschap van Gods transformerende liefde bepeinzen."
 
Zowel Gaillardetz als Theobald historiseren de betekenis en de waarheid van dogma door de betekenis van pastoraal uit te breiden. In essentie stelt deze aanpak de betekenis van de leerstellingen als objectief ware affirmaties in vraag. Hoewel ik dat punt hier niet ten volle kan tegenspreken, laat deze opvatting de christelijke orthodoxie weerloos tegen historiek.
 
Het vierde principe betreft de relatie tussen de 'geest' van Vaticaan Il en zijn 'teksten', dat wil zeggen de 'letter van de tekst'. De eerste verwijst naar de diepe motiverende kracht van het Concilie om de Kerk, met de bijbelse interpretatie en theologie nieuw leven in te blazen, door middel van herbronning en aggiornamento ( het bij de tijd brengen).
 
De Raad nam niet het aggiornamento als een geïsoleerd motief voor vernieuwing. Kevin Vanhoozer zegt terecht: "Herbronning beschrijft een terugkeer naar gezaghebbende bronnen met het doel het nu te doen herleven . Om te herwinnen moet men creatief terugkijken om geloofstrouw voort te gaan." En deze getrouwe voorwaartse beweging kan niet worden gedaan zonder de norm van de "letter" van de teksten, van de letterlijke betekenis van Vaticaan Il documenten te bevestigen, als het referentiepunt van de katholieke theologie en het leven.
 
Dit principe is een direct vervolg van het zesde principe, namelijk Vaticaan Il belicht hedendaagse problemen.
 
Het vijfde principe is ook bijzonder belangrijk vandaag gezien de "ontwikkeling" die sommigen beweren te vinden in de pastorale oriëntatie van Amoris Laetitia. Zoals kardinaal Gerhard Kardinaal Müller heeft voorgesteld, moeten de onduidelijke passages in hoofdstuk acht van de postsynodale apostolische exhortatie van de Paus (nrs. 295-308) in continuïteit worden geïnterpreteerd met de grote traditie van de Kerk, met inbegrip van de documenten van Vaticaan Il, evenals vroegere encyclieken, zoals Veritatis splendor van Johannes Paulus ll.
 
Ja, Amoris Laetitia herbevestigt of bevestigt onfeilbaar de definitieve leer onderwezen over huwelijk en gezin door het gewoon universeel Magisterium van de Kerk. Veel van wat Franciscus zegt in Amoris Laetitia bevestigt formeel de waarheid die al deel uitmaakt van wat onfeilbaar door de Kerk werd overgeleverd. 
 
Maar dat is niet het geval in betrekking tot de mogelijkheid om een communie toe te laten voor de gescheiden en burgerlijk hertrouwden, zoals sommige bisschoppelijke conferenties over de hele wereld hebben beweerd.
 
De beoordeling of deze mogelijkheid een legitieme of onrechtmatige ontwikkeling is, moet, zoals altijd beslist worden, in het licht van de waarborgen van de Kerk, zoals de Heilige Schrift, kerkelijke Concilies, het geloof en de geloofsbelijdenis, de doctors in de theologie, de 'sensus fidei', het algemeen geloofsaanvoelen van de gemeenschap en de normatieve uitoefening van het Magisterium van het verleden.
 
Zonder die bronnen is er geen enkel zekere en stabiele gids voor de katholieke waarheid.
 
 
Dr. Eduardo J. Echeverria.
 
 
Professor Filosofie en Systematische Theologie, Sacred Heart Major Seminary, Detroit.
 
Zijn publicaties omvatten Pope Francis: The Legacy of Vatican Il ( 2015) and Divine Election: A Catholic Orientation in Dogmatic and Ecumenical Perspective ( 2016 ).